Wil je je studenten theorie met praktijk laten verbinden? Voor studenten die later, in hun professionele leven, met patiënten zullen werken – hetzij mensen, hetzij dieren – is de werkvorm kliniek geschikt. Deze onderwijstip illustreert de werkvorm aan de hand van de klinieken in de opleidingen Tandheelkunde en Diergeneeskunde, maar ook andere opleidingen die met patiënten  of cliënten werken, kunnen deze werkvorm inzetten.

Wat is de werkvorm kliniek? 

Definitie

Een kliniek is een individuele of collectieve leersituatie waarin studenten – onder leiding van een clinicus – kennis, vaardigheden en attitudes verwerven. Dat doen ze door concrete patiënten (casussen) uit de klinische praktijk te bespreken en onderzoeken, door de gepaste behandeling te bepalen en uit te voeren, en de progressie van de patiënt te analyseren. 

Setting

De naam verwijst, niet verwonderlijk, ook naar de specifieke setting waarin de klinieken doorlopen worden. Bij de opleiding Diergeneeskunde gaat dat bijvoorbeeld om een dierenziekenhuis en laboratoria waarin diergeneeskundige zorgen worden verstrekt, zowel aan huisdieren (gezelschapsdieren als honden en katten; landbouwhuisdieren als paarden en runderen) als aan bijzondere dieren (knaagdieren, reptielen en vissen). Bij de opleiding Tandheelkunde gaat het om een setting met tandartskabinetten.

Domeinspecifieke en generieke competenties

Deze werkvorm wordt in de eerste plaats gebruikt om studenten verworven theoretische, domeinspecifieke kennis te laten toepassen op een praktijksituatie. Je zou dus kunnen stellen dat kliniek een bijzondere vorm van casusonderwijs is. Daarnaast werk je met de kliniekwerkvorm aan een aantal generieke competenties. Het gaat onder meer om reflectievaardigheid en zelfsturing (intrapersoonlijke competenties), om communicatie en samenwerken (interpersoonlijke competenties), en kritisch en probleemoplossend denken (creatieve en innovatieve competenties).

Begeleiding

Tijdens het gehele proces spelen de begeleiders, de zogenaamde kliniekverantwoordelijken, gedifferentieerd in op de voorkennis van studenten en sturen bij daar waar studenten nog bepaalde kennis, vaardigheden of attitudes missen.

Hoe zet je de werkvorm kliniek in?  

Voorbereiding via prekliniek / skillslabs 

Studenten gaan uiteraard niet zomaar aan de slag met patiënten van vlees en bloed. Zo worden in de opleiding Diergeneeskunde skillslabs (voor meer info, zie deze UGent praktijk) georganiseerd, in de opleiding Tandheelkunde preklinieken.  Die bieden studenten de kans om eerst te oefenen in een simulatiecontext op geïsoleerde vaardigheden als voorbereiding op de stages en de klinieken die ze later in de opleiding lopen. Bij de opleiding Diergeneeskunde worden er niet alleen skillslabs als voorbereiding op de klinieken georganiseerd, maar ook parallel met de klinieken.

Klinieken

Binnen de klinieken tijdens de masterjaren leren studenten die geïsoleerde vaardigheden toe te passen op acute gevallen. 

Binnen de Diergeneeskunde nemen studenten deel aan zogenaamde ‘thematische klinieken’ met thema’s als Medische beeldvorming, Verloskunde en voortplanting, Pathologie/lijkschouwingen en Parasitologie, telkens toegepast op verschillende diersoorten. Alle studenten doorlopen binnen hun opleiding alle thematische klinieken.

Ze krijgen daarvoor een rooster, inclusief nacht- en weekenddiensten. Hun aanwezigheid wordt telkens gelogd via een scansysteem. Tijdens zo’n kliniekdienst ontvangen studenten in kleine groepjes hun patiënten onder supervisie van een kliniekverantwoordelijke (een ManaMa-student, een PhD-student, een assistent, een prof…). Studenten krijgen per patiënt een wisselende rol: leid je bij de ene patiënt het anamnesegesprek en stel je de diagnose, dan zal je bij een volgende patiënt de gepaste behandeling uitvoeren.

Bij de opleiding Tandheelkunde presenteert de werkvorm kliniek studenten een kopie van de dagelijkse praktijk als algemeen tandarts. De patiënten die bij de studenten langskomen zijn niet vooraf zorgvuldig geselecteerd om een bepaalde casus te illustreren, maar zijn ‘reguliere’ patiënten die dus met om het even welk ‘onvoorspelbare’ klacht bij de student-tandarts aankloppen. Verschil is natuurlijk wel dat de studenten tijdens de kliniek onder supervisie staan, terwijl ze in het professionele leven natuurlijk volledig zelfstandig aan de slag gaan. 

De studenten krijgen tijdens de klinieksessies de mogelijkheid om theoretische kennis in technische vaardigheden om te zetten, om de praktijkorganisatie zelf uit te voeren en tot slot om alle communicatie met de betrokkenen te verzorgen – niet alleen met de patiënten zelf, maar ook met andere zorgverleners, maar ook met de sociale dienst, de mutualiteiten en verzekeringsmaatschappijen.

Welke aandachtspunten zijn er bij de werkvorm kliniek?  

Betrek studenten bij de complexe organisatie van klinieken

Klinieken lopen vraagt een flinke tijdinvestering van de studenten. Om hun meer ademruimte te geven tijdens het academiejaar mogen studenten Diergeneeskunde een deel van de verplichte kliniektijd ook al tijdens de zomer voorafgaand aan dat academiejaar opnemen. Je geeft studenten zo de verantwoordelijkheid om zelf mee te beslissen over de planning van hun studietijd. De opleiding Diergeneeskunde betrekt de studentenvertegenwoordigers ook bij het opstellen van de complexe roosters die uiteraard ook rekening moeten houden met alle mogelijke regelgeving, bijvoorbeeld rond nachtwerk. 

Speel vooraf in op de zorgen van studenten 

Klinieken werken met levende mensen en dieren. Dat trekt studenten enerzijds enorm aan, maar de onvoorspelbaarheid ervan (bijvoorbeeld: uitzonderlijke ziektebeelden) schrikt hen tegelijkertijd enorm af. Zo kan het zijn dat een bepaalde patiënt om een behandeling vraagt die ze nog niet in het skillslab hebben kunnen inoefenen. Uiteraard staan de kliniekverantwoordelijken in zo’n geval klaar om studenten te helpen, maar het blijft spannend. De opleiding Diergeneeskunde speelt daarom al voor de start van die klinieken op die zorgen in en voorziet virtual tours per kliniek. Via die 360 graden-tours weten studenten zo heel precies hoe de locaties eruitzien en krijgen bovendien een beeld van het soort behandelingen die ze moeten stellen. Dat zorgt voor een gevoel van controle.

Aanvaard dat klinieken chaotisch kunnen verlopen

Klinieken weerspiegelen de professionele realiteit en die laat zich maar weinig dwingen. Klinieken verlopen dus vaak chaotisch en hectisch. Als de ene de andere patiënt te snel opvolgt, rest er soms te weinig tijd voor feedback op de manier waarop patiënten zijn bevraagd en onderzocht en waarop de behandeling is uitgevoerd. Aanvaard die contextuele beperkingen, maar wees je ervan bewust dat vooral onzekere studenten een sterke nood voelen aan die feedback.

Meer weten?  

• Bekijk het filmpje over het skillslab in de opleiding Diergeneeskunde.
• Ga op virtual tour in een van de dierenkliniekafdelingen van de opleiding Diergeneeskunde.