De aandacht vasthouden door boeiend, gestructureerd en activerend te doceren is een uitdaging. Gelukkig kan je met enkele tips en tricks je goed voorbereiden. Je ontdekt ze hier!  

Een vlotte start

Verwelkom de studenten

Stel jezelf voor tijdens de eerste les en verwelkom je studenten. Voorzie eventueel een ijsbreker. Nodig je studenten uit om op de eerste rijen te zitten en de laatste leeg te laten. Projecteer daarvoor een slide met de boodschap ‘Welkom op de eerste X rijen’ of maak via een papieren mededeling op de rij duidelijk dat studenten daar niet mogen plaatsnemen. 

Start with a bang

Grijp de aandacht van je studenten in de eerste tien minuten! Studenten onthouden tot 70 procent van wat in die eerste minuten werd verteld. Verspil die kostbare tijd dus niet aan praktische mededelingen, maar gebruik ze voor inhoudelijke informatie. 

Situeer en structureer je les

Situeer je les telkens in het grotere geheel, leg het verband met de voorgaande les of andere onderwerpen. Dat kan aan de hand van een visuele voorstelling met een schema of mindmap (meer hierover in de onderwijstip ‘Je lessenreeks structureren: van the bigger picture tot de syllabus’). Deel aan het eind meteen het doel van de nieuwe les mee. 

Stimuleer de studenten om zich voor te bereiden

Met welke bagage of voorkennis moeten je studenten in de les aankomen? Help hun door een voorbereidende opdracht te geven die daarop gericht is. Bijvoorbeeld:

• Laat ze een hoofdstuk lezen en enkele vragen beantwoorden.
• Vraag om een actueel voorbeeld te posten op het forum.
• Meer voorbeelden kan je terugvinden in de onderwijstip: blended leren: een overzicht van de mogelijkheden  (onder ‘voor de les’).

Laat studenten de voorbereiding indienen en ga er steekproefsgewijs door. Zo kan je er tijdens de les op inspelen.

Creëer een veilige leeromgeving 

Verwelkom alle antwoorden

Nodig studenten uit om vragen te beantwoorden en input te geven, ook als ze het niet 100% zeker zijn. Stel open vragen en richt je tot alle studenten. Reageer begripvol op foute antwoorden. Interpreteer een fout antwoord positief door er de logica achter te zoeken. Beklemtoon de goede én foute aspecten van het antwoord. Trek de fout eventueel naar je toe: “Dat heb ik blijkbaar niet goed uitgelegd.” 

Heb hoge verwachtingen van alle studenten

Als je aangeeft dat je hoge verwachtingen hebt van de hele groep, is de kans groter dat de studenten die ook bereiken. Verwijs naar de examens op een positieve manier. Zeg dus niet: “Kijk links van je, kijk rechts van je, slechts één van jullie drieën slaagt voor dit vak”, maar wel: “Onderschat het examen niet, het is een serieuze hoeveelheid leerstof. Maar vele studenten voor jullie hebben bewezen dat het kan. Bereid de lessen elke week voor en weet me te vinden als je vragen hebt.” 

Creëer een coöperatieve sfeer

Voorzie momenten tijdens de les waarop studenten kunnen uitwisselen met elkaar en elkaar ook wat beter kunnen leren kennen. Moedig studenten aan om samen te werken en elkaar te helpen bijvoorbeeld door notities te delen. 

Gebruik veilige werkvormen

Gebruik een werkvorm zoals bijvoorbeeld ‘think-pair-share’: studenten krijgen de tijd om eerst zelf een antwoord te formuleren, daarna kunnen ze overleggen met hun buur en pas daarna vraag je hun om het antwoord te delen met de grotere groep. Je kan ook stemsystemen of bevragingen met anonieme antwoordmogelijkheid gebruiken. Die zorgen ervoor dat de input van studenten op een veilige manier besproken kan worden. 

Activeer je studenten en hou de aandacht vast

Creëer een meerwaarde

Behandel niet de hele cursus, maar vooral de stof die studenten moeilijker zelfstandig kunnen verwerken. Hierdoor zullen ze ook gemotiveerd zijn om naar de les te komen. Benadruk de essentiële kennis voor het examen. Zorg ervoor dat elk lesonderdeel een duidelijk doel heeft en deel deze doelen ook steeds met de studenten.

Varieer voldoende

Bouw elke 10 tot 15 minuten een vormelijke of inhoudelijke verandering in. Zo hou je de aandacht vast met telkens iets nieuws in je hoorcollege. Variëren kan zo: 

• de powerpoint even afzetten
• een (praktijk)voorbeeld geven
• een cartoon laten zien
• een onderzoeksresultaat bespreken
• een anekdote vertellen
• een concrete case bespreken
• een attribuut meebrengen
• een videofragment tonen

Subtieler variëren kan door je spreektoon, je spreektempo, je lesintensiteit te veranderen of even rond te wandelen tijdens het doceren.

Geef korte verwerkingsopdrachten 

Las af en toe eens een activerend moment in om studenten de aangereikte leerstof te laten verwerken. Er zijn heel wat manieren om je studenten te activeren tijdens je hoorcollege. Denk aan vragen stellen, kort laten bespreken met de buur, een kleine schrijfopdracht of een zelftest als teaser. Of voorzie een samenvatting aan het einde van de les. Lees er meer over in de brochure ‘Activeer je studenten tijdens de les’.

Moedig noteren aan

Moedig je studenten aan om notities te nemen. Noteren tijdens het luisteren ondersteunt namelijk het geheugen en geeft de studenten de kans om de stof al een eerste keer te verwerken. Geef je studenten dus een reden om op te letten en notities te nemen.

• Plaats op je PowerPoint bijvoorbeeld enkel kernwoorden of de structuur van de les en niet een volledige tekst.
• Duid aan wat belangrijk is op je slides door digitale notities te nemen of met een pointer de zaken aan te duiden.
• Geef even de tijd om zaken te noteren. Dat hoeft geen pauze te zijn waarbij je de les echt onderbreekt. Een moment in de les waarop je bijvoorbeeld de kern herhaalt, een anekdote vertelt, of een afbeelding of figuur toont helpt ook al. 

Speel meteen in op niet-begrepen leerstof 

Merk je dat je boodschap bij het merendeel van de studenten niet is overgekomen, dan heb je verschillende opties.

• Bouw een korte pauze in. De studenten kunnen de materie dan even laten bezinken. Ze krijgen bovendien ademruimte voor je overgaat naar het volgende lesonderdeel.
• Herhaal de moeilijkste stappen uit je les. Als studenten mee zijn met een moeilijker redenering, is de kans groter dat ze inzicht krijgen in de hele materie.
• Ook een verhelderend voorbeeld zorgt bij veel studenten voor een doorbraak. Als je de theorie in een authentieke context plaatst, vatten de studenten complexe materie makkelijker.
• Vraag studenten naar het probleem. Geef aan dat je merkt dat je te snel bent gegaan. Vraag je studenten niet of ze nog vragen hebben, wel welke vragen ze precies hebben. Die kleine nuance werkt drempelverlagend! Stel eventueel zelf de eerste vraag en creëer zo een domino-effect. Je geeft immers aan dat je ervan overtuigd bent dat er vragen zullen komen.

Maak oogcontact

Als je oogcontact maakt, verhoog je de betrokkenheid. Kijk studenten aan vanuit verschillende hoeken van het lokaal. Staar niet, maar laat je blik even rusten om contact te maken met de student en ga vervolgens verder. Je test op die manier meteen of iedereen nog kan volgen.

Blijf authentiek

Studenten appreciëren authenticiteit. Sta voor de volle 100 procent achter je leerstof en breng die met enthousiasme: het werkt aanstekelijk en heeft een goede invloed op de motivaties van je studenten. Koppel de theorie aan ‘uit het leven gegrepen’ voorbeelden, aan (eigen) recent onderzoek, aan persoonlijke ervaringen van jezelf of collega’s.

"Aandacht houden van studenten in grote groepen kan alleen als je als lesgever ook echt gelooft in wat je doceert en de aandacht ‘neemt’. Dat vereist een grote (zelfs fysieke) inspanning.” (ZAP-lid, faculteit Recht en Criminologie, studentengroep van ongeveer 150 studenten)

Gebruik de ruimte

Loop rond in het auditorium. Blijf niet op één plaats staan, maar leg ook geen marathon af: je bewegingen mogen niet afleiden. Ga bijv. aan de ene kant van de zaal staan wanneer je het over onderwerp A hebt en schakel over naar de andere kant van de zaal om over onderwerp B te spreken. Dat maakt het onderscheid tussen beide onderwerpen duidelijk.

Omgaan met uitdagende situaties

Hoe ga je om met moeilijke of irrelevante vragen?  

Weet je niet onmiddellijk het antwoord op een moeilijke vraag? Dat is niet erg. 

Zeg aan de studenten dat je het antwoord zal opzoeken en dat je het later zal meedelen. Of spoor hen aan zelf het antwoord op te zoeken. Naarmate je ervaring groeit, zal je merken dat dezelfde vragen vaak terugkomen. 

Maar wat doe je met irrelevante vragen van studenten? Zorg er bij zulke vragen voor dat je de studenten altijd in hun waarde laat. Een mogelijke reactie is: “De vraag die je nu stelt, leidt ons te ver. Ik verwijs dan ook liever naar….” Je kan ook proberen de vraag te herformuleren naar een relevante probleemstelling.  

Hoe ga je om met laatkomers?  

Start stipt 

Begin stipt met de les, ook al zitten nog niet alle studenten neer of zijn er nog aan het praten. Op deze manier merken studenten dat jij je aan jouw timing houdt. Geef bij pauzes ook duidelijk aan wanneer de les opnieuw start. Hou je vervolgens aan die timing. 

Maak je verwachtingen duidelijk  

Geef aan dat je het belangrijk vindt dat studenten op tijd komen, maar toon ook begrip voor studenten die door overmacht niet op tijd aanwezig konden zijn. Vraag dat laatkomers bij het binnenkomen de overige studenten niet storen. Bevestig ook dat je op tijd komen belangrijk vindt door laatkomers in de pauze persoonlijk even te vragen naar de reden waarom. Zo voelen studenten zich 'gezien' en worden ze aan de afspraak herinnerd. 

Hoe ga je om met storend gedrag?  

Bij veel geroezemoes kan je op volgende manieren reageren:

• Zeg: ‘Ja, zijn we er weer?’
• Laat een stilte vallen, zet de microfoon af of ga stiller praten. 
• Loop rond in het auditorium. Loop of kijk hierbij in de richting van de rumoerige studenten terwijl je blijft lesgeven. 
• Onderbreek de les als de hele groep rumoerig is. Geef aan dat je op deze manier niet verder wil lesgeven.
• Vermeld de afspraken die verbonden zijn aan het storen van de les. Wees consequent. 

Wat als er na deze stappen een beperkte groep is die blijft praten? 

Als steeds dezelfde groep mensen de les stoort, kan je kordater optreden: 

• Spreek de babbelaar(s) persoonlijk aan. Doe dit tijdens de pauze of na de les, niet voor de hele groep want zo maak je de student belachelijk en raak je het vertrouwen van de groep kwijt (cf. veilige leeromgeving).
• Laat de rumoerige studenten vooraan komen zitten.
• Verplicht de studenten(en) om het lokaal te verlaten. Maar doe dit echt als laatste maatregel.  

Hoe ga je om met onrespectvol gedrag?

Doet een student een kwetsende of ongepaste uitspraak? Reageer hier op. Hiermee geef je aan dat je dit niet tolereert en dat je waakt over de veiligheid van de groep. Weet je even geen raad met een provocerende of polariserende uitspraak? Geen probleem. Zeg dat je er de volgende les op terugkomt. Dit geeft je de tijd om er over na te denken of om even te overleggen met een collega. 

De afsluiter

Go out with a bang

Denk na over een sterke afsluiter waarbij je nog eens de kern van je boodschap belicht. Geef bijvoorbeeld een korte samenvatting, een sprekend voorbeeld, een cliffhanger, een doordenker, een citaat of extra materiaal om zich te verdiepen (bijv. extra teksten, podcast, video channel…).

Ondersteun de verwerking

Je kan studenten op het einde nog even aan het werk zetten om het verwerkingsproces te ondersteunen. Dit kan bijvoorbeeld door studenten:

• De drie kernelementen van de les te laten formuleren (via Wooclap).
• Een one minute paper te laten schrijven: laat ze een korte (reflectie)vraag beantwoorden en met hun buur bespreken. Vraag om hun antwoord te laten liggen op tafel en bekijk die steekproefgewijs. Gebruik ze als input voor de volgende les.
• De muddiest point van de les te laten aangeven. Vraag aan de studenten wat het minst duidelijke deel van de les was. Ook deze input kan voor jou als lesgever interessant zijn om te gebruiken in een volgende les.

Verlaat als laatste de zaal

Studenten durven niet altijd hun vragen te stellen voor de hele groep. Blijf daarom even hangen na je les. Zo krijgen studenten toch nog de gelegenheid om face-to-face iets te vragen. 

Reflecteer over de les

Wacht niet tot het volgende academiejaar om je cursusmateriaal of lessen aan te passen. Noteer meteen na de les wat beter kan en volg de to do’s zo snel mogelijk op: een slide laten vallen, een beter voorbeeld zoeken, ideeën noteren voor een herontwerp van je lessenreeks, enzoverder.