Wil je je studenten een concrete bijdrage laten leveren aan de maatschappij? Dan kan je Community Service Learning (CSL) opnemen in je vak. 

Wat is Community Service Learning? 

Community Service Learning (CSL) is een ervaringsgerichte onderwijsvorm die academisch leren combineert met maatschappelijk engagement in een reële context (gemeenschap, organisatie…). Het gaat om een win-win. Via die actieve dienstverlening kunnen studenten hun academische kennis en competenties inzetten in de praktijk. Tegelijkertijd bieden hun diensten een antwoord op de concrete noden van een organisatie of gemeenschap. Zo kunnen studenten Industriële wetenschappen binnen hun CSL-project een hulpmiddel ontwikkelen voor een persoon met een functiebeperking. CSL gaat ervan uit dat studenten niet automatisch leren uit de ervaringen op zich, maar wél uit de reflectie op die ervaringen – op hun bijdrage aan de gemeenschap en het eigen leerproces. Drie elementen staan daarom centraal binnen CSL: maatschappelijke dienstverlening, academische koppeling en kritische reflectie.

 

CSL streeft naar een mooi evenwicht tussen dienstverlening enerzijds, leren anderzijds. Daarmee onderscheidt het zich zowel van vrijwilligerswerk (dat focust op de dienst voor de ontvangende partij) en van stages (die focussen op het leren van de student). Bij CSL is er sprake van co-creatie tussen ontvangende en dienstverlenende partij waarbij de noden van de organisatie worden vervuld én de studenten de kans krijgen diepgaand te leren. CSL is vooral een effectieve werkvorm als je opleidingsonderdeel volgende doelen nastreeft:

• kennis en concepten toepassen in (nieuwe) situaties
• eigen kennis en waarden analyseren en in vraag stellen
• inzicht krijgen in complexe maatschappelijke vraagstukken
• complexe problemen oplossen en weloverwogen oordelen opstellen
• samenwerking en communicatie

Waarom zou je CSL opnemen in je vak? 

CSL biedt een meerwaarde voor studenten, de gemeenschap of organisatie en de UGent zelf.

Een universiteit heeft als taak studenten voor te bereiden op hun (toekomstige) rol in de samenleving. Een maatschappelijk engagement koppelen aan een opleidingsonderdeel via CSL draagt daaraan bij. De werkvorm stimuleert namelijk de ontwikkeling van academische, persoonlijke, professionele én sociale competenties van studenten.

Academische ontwikkeling

• Studenten komen tot diepgaander en betekenisvoller leren door het integreren en demonstreren van academische kennis en competenties in de (complexe) praktijk.

Persoonlijke ontwikkeling

• Studenten werken samen met mensen uit andere gemeenschappen, leren andere culturen kennen en reflecteren kritisch over de eigen waarden. Dat stimuleert hun persoonlijke ontwikkeling. Ze kunnen zich bijvoorbeeld ontwikkelen op moreel of spiritueel gebied, ze kunnen persoonlijke of sociale verantwoordelijkheid leren op te nemen of hun empathisch vermogen vergroten. 

Sociale ontwikkeling

• Studenten werken samen met elkaar, met lesgevers en de organisatie/gemeenschap om (al dan niet interdisciplinair) te leren van elkaar, problemen te analyseren en op te lossen, keuzes te maken, connecties te zoeken… Door die samenwerking leren studenten ook de sterktes en noden in de gemeenschap kennen.

Professionele ontwikkeling 

• CSL draagt niet enkel bij tot disciplinespecifieke kennis en competenties, maar stimuleert ook de generieke competenties. Het gaat dan om belangrijke professionele competenties zoals creativiteit, leiderschap, samenwerking, kritisch denken of probleemoplossend denken.
• Studenten bouwen een netwerk op. Dat kunnen ze inzetten als ze later een stageplek of een job zoeken.
• Studenten krijgen praktijkgerichte ervaring.

Het engagement en de wetenschappelijke expertise van de studenten komen dan weer tegemoet aan reële maatschappelijke noden en problemen die de community-partners zelf bepalen. Die partners kunnen bovendien een netwerk uitbouwen met academici en studenten.

Daarnaast versterkt CSL ook de maatschappelijke profilering van de UGent zelf en de maatschappelijke relevantie van haar onderwijs. CSL toont namelijk aan hoe de universiteit bepaalde problemen bij (lokale) gemeenschappen of doelgroepen kan aanpakken.  

Ontwerpprincipes CSL

Stap 1: bekijk de compatibiliteit van CSL en jouw opleidingsonderdeel 

Kan CSL bijdragen aan de opleidings- en/of vakspecifieke leerresultaten? In principe is de werkvorm geschikt voor alle academische disciplines, maar sommige opleidingsonderdelen lenen zich makkelijker tot een concreet maatschappelijk engagement dan anderen. Kies je voor CSL, besteed dan ook aandacht aan de voorbereiding van studenten op die werkvorm. Schep theoretische kaders, schuif maatschappelijk relevante thema’s naar voren, leer hen hoe ze kunnen omgaan met anderen.

Stap 2: zoek partners of laat studenten partners zoeken

Ga zelf op zoek, of laat studenten op zoek gaan, naar gemeenschappen of organisaties waarmee studenten kunnen samenwerken. Kies ze in functie van de leerresultaten die worden nastreeft en de activiteiten die worden beoogt. 

• Leg samen met de partners concrete projecten vast die de studenten vervolgens krijgen aangeboden.
• Bied potentiële partners aan aan de studenten waarna ze zelf in gesprek moeten gaan met een van de partners om een project af te bakenen.
• Maak studenten zelf verantwoordelijk om een partner te vinden en een gepast project af te bakenen met de partner.

Informeer deze partners uitgebreid over: de doelen die je wil bereiken met je studenten, het opleidingsonderdeel, kennis & vaardigheden van de studenten… Op die manier kan je samen met de organisatie het CSL-project vormgeven afgestemd op zowel je opleidingsonderdeel als de noden van de organisatie.

Stap 3: bepaal je reflectie- en evaluatiestrategie

De kritische reflectie, afgestemd op de activiteiten en doelen van het opleidingsonderdeel, faciliteert het leren van de student binnen CSL. Het reflecteren verbindt de ervaring van de student met de theorie in het opleidingsonderdeel. Als je een CSL-activiteit ontwikkelt, moet je vooraf goed nadenken hoe je die reflectiecomponent invult en in een verdere fase ook evalueert. 

UGent voorbeelden

Deze opleidingsonderdelen passen CSL toe als werkvorm. Als je doorklikt op de links, vind je voor elk van die opleidingsonderdelen een fiche met meer uitleg.

• Cocreatie
• Gemeenschapsgerichte eerstelijnsgezondheidszorg
• Coaching en begeleiding
• Coaching en diversiteit
• Orthopedagogische coaching en consultatie
• Maatschappij en gezondheid (mp4)
• Diversiteit en inclusie
• Werkcollege: sociale demografie en gezondheidssociologie
• Community Service Learning: werkcollege politieke wetenschappen
• Werkcollege: actuele thema's uit de politieke sociologie
  
  
  

Meer weten?

Wil je een gedetailleerde uitleg over hoe je CSL implementeert in je opleidingsonderdeel? Bekijk dan zeker de Service learning toolkit van Michigan State University.

Met vragen kan je telkens terecht bij onderwijsondersteuning@ugent.be.

Bronnen

Butin, D. (2010). Service-learning in theory and practice: The future of community engagement in higher education. Springer.

Center for service-learning and civic engagement (2015). Service learning toolkit: a guide for MSU Faculty and instructors, van https://communityengagedlearning.msu.edu/upload/toolkits/Service-Learning-Toolkit.pdf 

McIlrath, L., Aramburuzabala, P., & Opazo, H. (2019). Europe Engage: Developing a culture of civic engagement through service learning within higher education in Europe. Embedding service learning in European higher education: Developing a culture of civic engagement, 69-80.

Taylor, A., Butterwick, S. J., Raykov, M., Glick, S., Peikazadi, N., & Mehrabi, S. (2015). Community service-learning in Canadian higher education. https://dx.doi.org/10.14288/1.0226035

Tijsma, G., Hilverda, F., Scheffelaar, A., Alders, S., Schoonmade, L., Blignaut, N., & Zweekhorst, M. (2020). Becoming productive 21st century citizens: A systematic review uncovering design principles for integrating community service learning into higher education courses. Educational Research, 62(4), 390-413.

Wade, R. C. (Ed.). (1997). Community service-learning: A guide to including service in the public school curriculum. SUNY Press.